Samlicki Marcin (1878–1945), malarz, krytyk sztuki. Ur. 23 X w Bochni, był synem Jana, rzemieślnika, i Salomei z Hurajewiczów.
S. uczęszczał do gimnazjum w Bochni, gdzie zdał maturę w r. 1900. W t. r. rozpoczął w Krakowie studia historii sztuki na UJ. Równocześnie uczył się malarstwa w ASP; był uczniem Józefa Unierzyskiego, potem (od r. 1906) Józefa Mehoffera i (w r. 1911/12) Jacka Malczewskiego, a ponadto Jana Stanisławskiego (brał udział w jego wyprawach na plenery w Tatry). W czasie studiów kilkakrotnie uzyskiwał za swoje prace nagrody i trzykrotnie brązowe medale (1906, 1907, 1909). Był, obok Kazimierza Witkiewicza, jednym z aktywniejszych studentów organizujących w 1909 r. strajk w ASP (chodziło o zmianę systemu nauczania i poprawę warunków panujących w Akademii). S. obracał się w kręgach artystycznych miasta, należał do współzałożycieli kabaretu «Zielony Balonik» (1905), bywał w kawiarni Sauera («zawsze o wszystkim i z wszystkimi dyskutujący», jak wspominał A. Waśkowski). W r. 1908 wyjechał do Włoch, zwiedził Rzym, Neapol i Florencję; z tej podróży zachował się olejny obraz Widok na Palatyn spod Colosseum (Muz. w Bochni). W r. 1910 przebywał we Francji (w Paryżu i Bretanii), był jednym zc współzałożycieli (założonego 10 I 1911) Tow. Opieki nad Sztuką Polską w Paryżu, odbył też razem z Alfonsem Karpińskim wycieczkę do Londynu. W tym okresie nawiązał kontakt z E. G. Craigiem; w zbiorach tego angielskiego teoretyka teatru zachowała się kartka pocztowa od S-ego, z zaproszeniem go do Krakowa.
W r. 1911 S. pracował jako nauczyciel rysunków w Gimnazjum św. Jacka, potem św. Anny w Krakowie. Należał do Powszechnego Związku Artystów Polskich, Malarzy, Grafików i Rzeźbiarzy, w r. 1912 był sekretarzem Zarządu Związku, a w nowych wyborach, które odbyły się w t. r., także wszedł do Zarządu.
S. wystawiał swe obrazy w r. 1907 na wystawie «Jan Stanisławski, wystawa pośmiertna. Wystawa prac uczniów Stanisławskiego» w Krakowie (pejzaże Popołudnie, Potok zakopiański, Staw leśny), w r. 1909 w Nowym Sączu na wystawie zorganizowanej przez Tow. Szkoły Ludowej (16 prac), w r. 1911/12 we Lwowie na Jesiennej Wystawie Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP). Kilkakrotnie uczestniczył w wystawach organizowanych przez Powszechny Związek Artystów Polskich w Krakowie: w r. 1911 w Wystawie Niezależnych (Ruska zagroda, Wiatrak w Quiberon, Uliczka w Quiberon, Poranek zimowy), w r. 1912 w Wystawie Wiosennej, w I Wystawie Związku (m. in. wystawił Motyw z Krzeczowa, Droga Krzeczowska, Stodoła), w III wystawie Związku (Drzewa, Pejzaż wiosenny, Podwórze, Zima) i w Wystawie Dzieł Sztuki. W r. 1913 pokazał swoje obrazy w TPSP we Lwowie (Las, Starostwo w lesie) i w Bochni na Wystawie Jana Matejki oraz obrazów dawniejszych i współczesnych malarzy polskich i obcych (kilkanaście prac).
Jesienią 1912 wyjechał S. do Paryża, gdzie zapisał się na dalsze studia do Académie de Grande la Chaumière. Podróżował i malował pejzaże z różnych stron Francji, m. in. Motyw z Sèvres (1912), Pejzaż z okolic Beaucaire (1913), Pejzaż z Martigues, Plaża morska w Calvi. W r. 1914 odwiedził północne Włochy (był w Mediolanie i Turynie) i Hiszpanię (jego akwarelę Widok z Toledo i rys. tuszem Pejzaż z Toledo przechowuje Muz. w Bochni). Po wybuchu pierwszej wojny światowej S. został internowany w Marsylii i osadzony w obozie Le Vignan (koło Nîmes). Mieszkał tam jakiś czas także po opuszczeniu obozu, malował widoki miasta (Most w Le Vignan, Wejście do kościoła w Le Vignan, Schronisko dla cudzoziemców w Le Vignan). Następnie powrócił do Paryża, gdzie przez cały czas utrzymywał bliskie kontakty z kolonią polską, bywał w domu Władysława Mickiewicza, przyjazne stosunki łączyły go z artystami polskimi: Olgą Boznańską, Tadeuszem Makowskim (w r. 1920 namalował jego portret, inaczej Malarz w pracowni, obecnie wł. Muz. w Bochni), Władysławem Ślewińskim, Vlastimilem Hofmannem, Eugeniuszem Geppertem. Należał – i był wiceprezesem – Paryskiego Związku Artystów Plastyków. W notatce z r. 1923 („Pamiętnik”) T. Makowski wymienił S-ego wśród polskich bywalców paryskiej kawiarni «Parnas». We Francji S. uprawiał, marginesowo, grafikę (drzeworyt i suchą igłę). Swe prace graficzne wystawiał na okrężnej wystawie Grafiki Polskiej zorganizowanej przez Związek Polskich Artystów Grafików w r. 1925, w t. r. jego drzeworyty (Pejzaż, Madonna, Głowa kobiety) były pokazane na L’Exposition du Livre et de la Gravure Polonaise w Musée du Livre w Brukseli.
S. uprawiał krytykę artystyczną, umieszczał w prasie krajowej artykuły o malarstwie i artystach, przeważnie mieszkających w Paryżu. Zamieszczał je w „Rydwanie”: Pejzaż polski i wpływ francuski (1912 nr 6 s. 206–9), Zostawmy okna otwarte, wypowiedź na temat sztuki kościelnej (1912 s. 184–5), w „Kurierze Literacko-Naukowym” (dodatek do „IKC”): Sukces dwu wystaw artystów polskich w Paryżu (1926 nr 13), Twórczość plastyczna Tadeusza Makowskiego (1927 nr 11) i w „Sztukach Pięknych” artykuł monograficzny Olga Boznańska (1925/6 s. 97–118). W jubileuszowym wydawnictwie „Dziesięciolecie Polski Odrodzonej” (Kr. 1928) zamieścił artykuł Polska kolonia artystyczna za granicą. Dla wydawnictwa „Współczesne malarstwo polskie” opracował jako t. 4 albumik Józef Mehoffer (Kr. 1913). Swoje obrazy wystawiał w Paryżu, m. in. W r. 1919 w Salonie Jesiennym (w Grand Palais de Champs Elysées), kilkakrotnie w Salonie Niezależnych (m. in. w l. 1920, 1921, 1922, 1925, 1928). Wziął udział w Wystawie sztuki polskiej zorganizowanej przez Biuro Propagandy Zagranicznej przy Prezesie Rady Ministrów w r. 1921, a w wystawie «Młoda Polska» w Musée Crillon w r. 1922 dał «radosne, świeże, harmonijne pejzaże» (chwalił K. Smogorzewski w „Tyg. Ilustr.”). W r. 1924 wystawiał w Association France-Pologne, w r. 1927 miał indywidualną wystawę w Polskim Związku Plastyków w Paryżu, a w r. 1928 wziął udział w wystawie zorganizowanej w nowej siedzibie Związku. Kilkakrotnie przyjeżdżał do kraju (m. in. w l. 1919, 1922, 1926), często także brał udział w krajowych wystawach: w Wystawie Sztuki Rodzimej w Krakowie (1922), Wystawie Niezależnych (1927), w Salonie Czesława Garlińskiego w Warszawie (1928). Miał też kilka indywidualnych wystaw: w r. 1922 w TPSP w Krakowie, w r. 1926 w TPSP we Lwowie i w Toruniu, w r. 1928 w TPSP w Krakowie (wśród kilkunastu płócien były portrety, pejzaże francuskie) i w Bydgoszczy (Fara w Bydgoszczy, Wenecja bydgoska). Należał do Grupy Artystów Wielkopolskich «Plastyka» skupiających malarzy i rzeźbiarzy głównie z Poznania i Bydgoszczy. Wystawiał z tą Grupą m. in. w r. 1926 w TPSP w Poznaniu, i Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) w Warszawie, w r. 1927 w Poznaniu, w r. 1928 w TPSP w Krakowie i w TZSP w Warszawie. W r. 1929 wraz z «Plastyką» wystawiał w Dziale Sztuki na Powszechnej Wystawie Krajowej (PWK) w Poznaniu (in. in. obrazy Malarz w pracowni, Rytownik, Amator sztuki, Dzieci przy koniu, Gitarzysta) i otrzymał brązowy medal, już po powrocie do kraju wystawiał jeszcze z «Plastyką»: w r. 1930 w TPSP w Poznaniu i Toruniu, w r. 1931 w Poznaniu i Lwowie, w r. 1933 w Poznaniu i Krakowie.
W r. 1929 powrócił S. na stałe do kraju i zamieszkał w rodzinnej Bochni, jednak praca, związki artystyczne i towarzyskie wiązały go z Krakowem. Parał się nadal krytyką artystyczną, pisał eseje i artykuły, m. in. w „Sztukach Pięknych” sylwetki G. Courbeta (1929) i V. van Gogha (1930), odpowiedź na ankietę „Dziesięciolecie Polski, a sztuki plastyczne” (1929 s. 488), w „Kurierze Literacko-Naukowym” pt. Polichromia kościoła w Ostrowie Wlkp. (1931 nr 10). Współpracował z krakowskim „Głosem Plastyków”, był w l. 1930 i 1931 redaktorem odpowiedzialnym tego pisma, zamieszczał w nim własne artykuły: Kiedy mnie Jacek Malczewski malował (1931 z. 7, 9, 11), Kanapa. Poświęcona kol. Stasiowi Popławskiemu (1931 z. 9). Kilkakrotnie wyjeżdżał na krótkie pobyty do Francji, Włoch, w r. 1933 odbył podróż do USA.
S. malował wiele, pozostając wiernym swemu realistycznemu i raczej tradycyjnemu widzeniu świata. Interesowały go problemy koloru, zdecydowanie rozjaśnił swą paletę. Nadal uprawiał malarstwo pejzażowe: ok. r. 1930 powstały pejzaże z Tyńca (Osiedle w Tyńcu, Opactwo tynieckie, Zagroda w Tyńcu, Kościół i plebania w Tyńcu), w latach trzydziestych bywał w Lipnicy Murowanej i tam malował wiele pejzaży: Pejzaż z Lipnicy Murowanej, Kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej, Pejzaż wiejski – Lipnica Murowana. Przed wybuchem drugiej wojny światowej (w l. 1937, 1938, 1939) jeździł na plenery malarskie do Krzemieńca; tam powstały m. in. Krzemieniec – ulica Pierackiego, Bożnica w Krzemieńcu, Nad Ikwą, Motyw z Krzemieńca. Malował też portrety (własne, Portret malarza Bolesława Serwina), typy charakterystyczne: Pastuszek z fujarką (1934), Starosta weselny (1936), Szwaczka, Pijący piwo, często traktowane z dużą dozą humoru, a nawet zacięciem satyrycznym: Lowelas z Bochni, Kleryczek Kłyś, Imć Pan Sowieński z Lipnicy. Czasem malował też obrazki o charakterze rodzajowym, lubił z pewną nutą liryzmu malować dzieci, np. Dziewczynka z lalką, Śmieszka (1931, Muz. Narod. w Krakowie), Gdy dziewczę ma sześć lat, W maleńkiej cichej tej kawiarence, Sześć latek mi było, do szkołym już chodził. Wystawiał najczęściej w Krakowie w TPSP w r. 1930 (Salon jubileuszowy), 1931 (wystawa bieżąca), 1934 (Salon Ogólnopolski – S. znalazł się wśród nagrodzonych), 1938 (wystawa «Józef Mehoffer i jego uczniowie»).
S. należał (obok E. Gepperta, H. Gotliba, T. Grotta, V. Hofmanna, A. Karpińskiego, S. Machalskiego, S. Popławskiego, Z. Pronaszki i Cz. Rzepińskiego) do założonej w r. 1932 w Krakowie Grupy Dziesięciu. Członków tej grupy łączyły «raczej względy zżycia koleżeńskiego, niż wspólny program, lub równość poziomu artystycznego» (W. Husarski, „Tyg. Ilustr.” 1934), do wybuchu wojny urządzała ona jednak stale wspólne wystawy: w r. 1932 w TPSP w Krakowie i w Instytucie Propagandy Sztuki (IPS) w Warszawie, w r. 1933 w TPSP w Krakowie i TZSP w Warszawie, w r. 1934 w Cieszynie i w Zachęcie, w r. 1935 w TPSP w Krakowie, w r. 1936 w TZSP w Warszawie, w r. 1939 w TPSP w Krakowie. W tym okresie S. miał także kilka wystaw indywidualnych: w r. 1929 w Poznaniu, w r. 1930 w TPSP w Krakowie, w r. 1936 w TPSP w Krakowie, w r. 1938 w TZSP w Warszawie (oprócz pejzaży i portretów – Kwiaty, Chryzantemy, Bażant, Zając). Za granicą wystawiał w r. 1933 w Pawilonie Polskim na XVIII Biennale w Wenecji.
W r. 1936 S. został zaangażowany jako wykładowca kontraktowy historii malarstwa współczesnego w krakowskiej ASP. Jednak jego nader krytyczny stosunek do nowych prądów w sztuce spotkał się z gwałtownym protestem części studiującej wówczas młodzieży. W maju 1937 doszło do zajść między studentami a profesorem, najpierw w czasie zwiedzania wystawy malarstwa francuskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie, a następnie na wykładzie (22 V), studenci «zaatakowali wtedy prof. Samlickiego z wyraźnym zamiarem ośmieszenia jego osoby i sposobu wykładania przedmiotu». Incydent ten wywołał dyskusje i doprowadził nawet do awantur między grupami studentów (profesor Władysław Jarocki określił sprawców wydarzenia jako «jaczejkę komunistyczną»).
Po wybuchu drugiej wojny światowej, w czasie okupacji niemieckiej, S. mieszkał w Bochni. Zmarł 25 VI 1945 w Bochni, potrącony przez radziecki samochód wojskowy.
S. rodziny nie założył.
W testamencie obrazy swe ofiarował S. Muzeum Narodowemu w Krakowie (m. in. swoje portrety malowane przez in. malarzy), znaczną część pozostałej spuścizny artystycznej, papiery, obrazy malarzy polskich i francuskich, bibliotekę przeznaczył dla przyszłego muzeum w Bochni, o którego założeniu marzył.
Po śmierci S-ego odbyła się jego wystawa pośmiertna w TPSP w Krakowie w r. 1946. Jego obrazy były pokazywane np. w r. 1953 w TPSP w Krakowie na wystawie «Krajobraz i życie polskiej wsi» (obraz Modlitwa przed posiłkiem, 1938), w r. 1969 na wystawie w Muzeum Narodowym w Poznaniu «Malarstwo polskie z kolekcji Jiři Karáska», w r. 1971 urządzono w Muzeum w Bochni wystawę S-ego i Ludwika Stasiaka.
Obrazy S-ego znajdują się (najliczniejsze) w Muzeum w Bochni, w Muz. Narodowym w Krakowie, w Muz. Górnośląskim w Bytomiu (Portret kobiecy ok. 1910–12 i Biały dom, 1925), w Galerii J. Karáska w Pradze, w Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku (Kościółek wiejski), u osób prywatnych, głównie w Bochni i Krakowie.
Autoportrety S-ego (z różnych okresów życia) w Muz. w Bochni; Autoportret oraz portrety S-ego malowane przez Jacka Malczewskiego (olej na drzewie, 1912), Olgę Boznańską (dwa portrety olejne) i Tadeusza Okonia – wszystkie w Muz. Narod. w Kr.; – Pol. Bibliogr. Sztuki; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler (M. Wallis-Walfisz); Vollmer, Künstler Lexikon (A. Ryszkiewicz); Katalog Działu Sztuki, Powsz. Wystawa Krajowa, P. 1929; Katalog 90-ej wystawy Tow. Artystów Pol. „Sztuka” i wystawy zbiorowe… F. Pautscha, R. Malczewskiego i M. Samlickiego, TPSP Kr. 1930; Katalog wystawy kolekcji dzieł A. Olesia, J. Rubczaka, M. Samlickiego i S. Żurawskiego, TPSP Kr. 1928; Katalog wystawy pośmiertnej Mariana Samlickiego, TPSP Kr. 1946; – Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo pol., III; tenże, Twórczość plastyczna M. Samlickiego, „Kur. Liter.-Nauk.” (dod. do „IKC”) 1926 nr 28 s. 1; Grońska M., Nowoczesny drzeworyt polski, Wr. 1971; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; toż w l. 1915–39; Puciata-Pawłowska J., Jacek Malczewski, Wr. 1968; – Geppert E., Moja droga, Kr. 1968; Makowski T., Pamiętniki, Oprac. W. Jaworska, W. 1961; Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych, II; Waśkowski A., Znajomi z tamtych czasów, Kr. 1960; – „Pam. Teatr.” 1972 z. 3–4 s. 380, 1973 z. 1 s. 146, z. 2 s. 307; „Przegl. Artyst.” 1946 nr 7 s. 12 (zapis dla Muz. Narod.), nr 8–9 (Malina J., Wystawy w krakowskim Pałacu Sztuki); „Tyg. Ilustr.” 1922 I s. 200–1 (Smogorzewski K., Wystawa „Młodej Polski” w Paryżu), II s. 805 (W. M., Marcin Samlicki), 1934 II s. 929 (Husarski W., Ze sztuki); „Tyg. Powsz.” 1946 nr 33 (Blumówna H., Z Pałacu Sztuki); – IS PAN: Mater. do Słown. Artystów Pol.
Róża Biernacka